Linke Glosse
-b¶ Ponit causas pertinentes ad officium iustitiarii tam civiles, quam criminales. .
-c¶ Licet quedam numerentur in l. ista, quae dicuntur ad iustitiarios pertinere: intelligas tamen hec positam causam exempli. Idem enim est in aliis omnibus criminalibus questionibus, et hoc jure ultimur. Multa enim pertinet ad iusticiarios, quae hic non numerantur, ut s(upra) de cul. l. i. de illic. l. i. por. ar(mo). et l. castellaniset s(upra) de offi. ma. camer. l. baiul. et in(fra) eo l. de personis clericorum , ibi vel de alio magno huiusmodi maleficio et i(nfra) de fide et auct. in., l. cum nova et i(nfra) de offi. advo.l. i. in fi(ne) et i(nfra) de pena. in cri. ca. l. cordi.et i(nfra) de iur. ballii l. i. . Item quod omnes questiones criminales pertineant ad iusticiarios, probatur a partibus sufficienter enumeratis, et remotis. Lex dicit officialium alios esse prepositos civilibus questionibus, alios criminalibus questionibus ut s(upra) de ob(serv). iusti., l. i in fi(ne). Qui autem sint officiales dicitur i(nfra) in ti(t.) proximo l. ult. Sed baiulos non pertinent criminales ut s. de offi. ma. came. , l. locorum, nec ad magistrum camere vel came(rarium), ut s. et ti. predicto l. officiorum, nec ad magistrum Iustitiarium, ut i. e. l. magne. Ergo vel pertinebunt ad Iustitiarios vel remanebunt inpunita maleficia quod esse non debet. .
-d¶ Minima autem furta ad baiulos pertinet ut. s. de offici. magistr. ca. l. ii.
-e¶ Insultus probabitur, et excogitatus fuerit presumetur, ea enim que in animo, vel cogitatione consistunt, non probantur, quia nec possunt, per extriceca (=extrinseca) autem presumuntur, ut insti. de rerum divi. § pavoni. (=pavonum) et C. de iur. deli(be). l. cum debitum, et ff. ad l. Ro(d). de iactu l. qui levandeet C. de testamen. l. non codicillum, et ff. de acquir. permisceri l. probat, § species unde dicitur cogitationis penam nemo patitur: quia sistetit quis in finibus solus et nude cogitationis nullo casu punitur, ut ff. de penis l. cogitationis. Ubi autem ultra prograditum (=progreditum), ex ipso facto, quod continet delictum, presumitur animus delinquendi. Item ex ipso dicto quod est iniuriosum presumitur animus in delinquendi Item ex ipso dicto quod est iniuriosum presumitur animus iniuriandi nisi contrarium animum habuisse se probaverit, ut ff. ad l. cor. de sic. l. divus et de iniur. l. et si non convicii. Si queras, ad quid ergo ponitur hic excogitata si semper presumitur insultus excogitatus? Respondeo: quia sicut ex facto presumitur animus, ita per probationem contrarii factam poterit approbare, quod non ex animo delinquendi, ita ut nullo modo, vel levius puniatur. Nullo modo, maxime si casu, ut venendo committatur delictum; vel impetu, ut per furorem forte, vel ebrietatem, ut ff. ad l. pom(pe). de pan. l. p. et ff. de off. praesidis l. divus, ff. de penis. l. respíciendum § fi., ff. de re mil(i). omne delictum § qui si vulneravit. Levius punitur aliquando, ut cum lascivia, vel malo exemplo committit, ut ff. ad l. cor. de sic. l. iiii § b. ex et l. v. et ff. de penis respiciendum § fi. et l. absentem, § fi. et l. siquis ali(is) § qui abar.(=abor.) Et in hiis omnibus incumbit honus probationis reo quia excipit, ut ff. de except. vel agere, et C. de probat. l. ut creditor, et ff. de probat. l. in exceptionibus, et in Lo(mbar.) de homici. li. hom. l. de homicidio. Unde lex pro simplicitate, quia quo ad animum presumitur pro actore. Sed ego quaero nunquid debet apponi in libello accusationis excogitatus? Credo quod sic: aliter enim probari non possit animus nec presumi, id enim presumitur et probatur, quod dicitur *vel* allegatur, ut ff. de probat. l. i. et l. in except(ione) § cum quis, ff. de procur. l. quae omnia ibi plene sic e. dicitur si dicat, et probaverit. .
-f¶ Quod intelligas causa tollende dubitationis que ius commune non ledit, vitis enim arboris significatione continetur, ut ff. ma(nda). qui mutuam, ff. ar. fur. ces. l. vitem.
-g¶ Nota: magnum furtum accipi ultra xx aug.
-h¶ Quid de minima? Dicas ut notatum est s. de off. baiu. l. locorum.
Haupttext
De officio iustitiariatus.
Iustitiariis -b nomen et normam ius et iustitia contulerunt, quibus quanto magis in nomine sunt affines tanto eorum veri et solliciti debent esse cultores. Hinc est, quod ipsorum iudiciis cause capitales et maxime reservantur. Hinc est, quod ipsorum officium debet esse gratuitum nec ipsum licet alicui pretii venalitate mercari. Que igitur ad ipsorum cognitionem pertinent predecessorum nostrorum assisiis comprehensa, apertius diffinimus -c : Latrocinia scilicet, magna -d furta, fracture domorum, insultus excogitati -e , incendia, incisiones arborum fructiferarum et vitium -f , vis mulieribus illata, duella, crimina maiestatis, arma moluta, defense imposite et contempte ab aliis vel pro aliis ab eisdem et generaliter omnia, de quibus convicti penam sui corporis vel mutilationem membrorum sustinere deberent. Magnum autem furtum accipimus ultra viginti -g augustales, etiam si civiliter de furto ipso agatur, ut tamen etiam de quantitate minori -h coram iustitiario ad corporalem penam possit criminaliter accusatio intentari. Cognitionem etiam civilium causarum in defectu camerariorum .a. et baiulorum .b. ad officium suum pertinere cognoscant. Defectus vero in camerariis et baiulis tunc esse videtur, videlicet cum post duos menses a die proclamationis ad ipsos facte cause eis commisse O- fuerint nec conquerentibus in rationibus .d. suis satisfaciunt, ut tenentur et debent, nisi instructionis necessitas desiderate terminum exigat longiorem, eodem per omnia observando in dominis, de quibus constiterit infra predictum tempus ad requisitionem superioris vel mandatum nostrum hominibus nolle facere iustitie complementum. De feudis .e. etiam et rebus feudalibus ipsi cognoscant .f. preter questiones de castris et baroniis et magnis feudis, que in quaternionibus .g. doane nostre scripta .h. sunt, que omnia singulariter cognitioni nostre curie reservamus. -oo
Rechte Glosse
.a.¶ Quando questiones monentur coram ipsis in casibus, qui ponunt(ur) s(upra) de offi. ma. ca. l. officiorum..
.b.¶ Quando agitur coram eis.
O-¶ Idest remisse: Iusticiarius enim causas civiles committere non potes(t), cum ad iurisdictionem suam non pertinent, ut C. qui pro sua iur(isdi). l. i. Nec proprie dicitur commissio, inspecta persona eius, cui committitur, si quod mandatum, est de iur(isdictione) sua, sed potius remissio, ut in Aut(hent). de mand. prin. § sit tibi quoque, et § non permittes, et ut ff. iudu. i respon. § si quis vero, et haec est ratio, quare admittebatur proclamatio contra baiulos, quia questiones pertinebant ad eos. Si enim cognoscere non possent, non esset iusta proclamatio contra eos, ut C. de an(n). ex(cep). l. i § ult., et quod an(te) mandatur alicui cause, quae sunt de iurisdictione illius, cui mandantur, dicantur remitti, probatur s(upra) de illic. por(t). ar.- l. iuris gentium, ibi statuimus et c(etera), et quod tunc dicatur commissio, quando conmittitur alicui quod non est de iur(isdictione) illius, cui committitur, probatur ff. de offi. eius cui man(d). est iur(isd.) l. et si pretor. .
.d.¶ Ut i. e. pena iudicis l. i.G[uisandus de Rubo].
.e.¶ Etiam que curia nostra tenet, ut i(nfra) e(od). l. presides, nisi destitutio sic facta de Principis mandato, ut ibi dicitur. .
.f.¶ Eo cordatii i. e. l. iusti. in fi. .
.g.¶ Ut. i(nfra). e(od). l. magne, l. de *clilo* l. penult. vel de probat. instr. et testium l. iiii.
.h.¶ Excipere videtur de rebus istorum feudorum quaternatorum, ex eo /quod supra de rebus fecerat mentionem, et sic tam de feudis quaternatis, quam quota parte ipsorum, cognoscit Magister iustitiarius, s. Kein Infot. i l. ii. .
-oo¶ dictio et copulativa indicat defectum Camere (camerariorum!) debere concurrere cum defectu baiulorum, ad hoc, ut defectus Baiuli pertineat ad Iusti(tiarium). Se enim defectus esset in baiulo tantum, tunc pertinet ad Cam(erarium), seu Magistros Cam(erarios), ut in(fra) de offi. mag. cam. l. officiorum. Si vero Cam(erarius), seu Mag(ister) Cam(erarius) deficiat in supplendo defectum Baiulorum, tunc pertinet ad Iusti(stiarium), ut hic; simile habes in clerico et episcopo, iudice seculari, ut in aut(henticum), de san(ct.) de epis. § si quis aut(em) pro pecuniaria, et de ma(n). pri(nc). § sit ti(bi) quoque et Kein Infout differ(entes) iudice(s) § si quis vero, coll. ix (=9).